Με τον όρο φωτοσήμανση εννοούμε κάθε συσκευή που βρίσκεται έξω από το πλοίο η οποία εκπέμπει φως από προκαθορισμένο γεωγραφικό σημείο με σκοπό να βοηθά το ναυτιλλόμενο να προσδιορίζει τη θέση του και την ασφαλή πορεία ή επισημαίνει και προειδοποιεί για ναυτιλιακούς κινδύνους και εμπόδια.

Κάθε τέτοια συσκευή ονομάζεται γενικά πυρσός μπορεί δε να εδράζεται μόνιμα στο έδαφος, στην ακτή, στο θαλάσσιο βυθό ή να επιπλέει αγκυροβολημένος.

Οι πυρσοί διακρίνονται σε :

Φάρους: Είναι πυρσοί που είναι εγκατεστημένοι σε θέσεις ώστε να βοηθούν ναυτικό να βρίσκει τη θέση του.

Φανούς: Είναι πυρσοί που χρησιμοποιούνται για να δείξουν στο ναυτικό κάτι συγκεκριμένο (είσοδο λιμένος, αβαθή κλπ).

Φωτοσημαντήρας: Είναι πυρσός πάνω σε σημαντήρα που είναι αγκυροβολημένος για επισήμανση υφάλου, κινδύνου κλπ.

Φαρόπλοια: Είναι πυρσοί τοποθετημένοι σε αγκυροβολημένα πλοία.

Παλιότερα που η τεχνολογία των φάρων ήταν στα πρώτα βήματα, για να παραχθεί και να διασπαρεί η δέσμη φωτός χρησιμοποιούσαν μέσα, που απαιτούσαν την ανθρώπινη παρουσία για τη λειτουργία τους. Από τα πράγματα λοιπόν οι φάροι, που επισήμαιναν επίκαιρα σημεία για την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, ήταν επανδρωμένοι με ειδικευμένο προσωπικό, τους γνωστούς φαροφύλακες οι οποίοι έμεναν στις φαροικίες που υπήρχαν στους φάρους. Οι φάροι της κατηγορίας αυτής ονομάζονται επιτηρούμενοι (Watched). Πολλοί φάροι σε διάφορα σημεία του κόσμου εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να είναι επιτηρούμενοι. Με την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη της τεχνολογίας και στο χώρο της ναυτικής σημάνσεως οι περισσότεροι φάροι λειτουργούν χωρίς την ανθρώπινη παρουσία. Οι φάροι αυτοί ονομάζονται ανεπιτήρητοι (Unwatched). Βασικά οι ανεπιτήρητοι φάροι είναι αυτόματοι, γιατί ανάβουν αυτόματα με την απόκρυψη του ηλιακού φωτός (κατά το λυκόφως, ή την ημέρα λόγω νεφώσεως) και σβήνουν επίσης αυτόματα όταν προσπέσει το ηλιακό φως. Οι περισσότεροι φάροι σήμερα, που εγκαθίστανται ή αντικαθίστανται, λειτουργούν με αυτόματους μηχανισμούς. Έτσι δεν είναι αναγκαία η ανθρώπινη παρουσία, παρά μόνο κατά τα προγραμματισμένα χρονικά διαστήματα επιθεωρήσεως και συντηρήσεως. Στην Ελλάδα σήμερα όλοι οι φάροι είναι αυτόματοι.

Χαρακτηριστικό

Όπως είπαμε, οι φάροι και οι φανοί, στους οποίους περιλαμβάνονται οι φωτοβόλοι σημαντήρες, χρησιμεύουν για να καθοδηγούν το ναυτιλλόμενο με ασφάλεια κατά τη διάρκεια της νύκτας. Κατά συνέπεια κάθε φωτεινό σήμα μιας γειτονικής περιοχής πρέπει να παρουσιάζει δική του και ξεχωριστή φωτιστική εμφάνιση, με την οποία θα μπορεί να είναι δυνατή η αναγνώρισή του ανάμεσα στα λοιπά φώτα και φάρους της συγκεκριμένης περιοχής. Από το άλλο μέρος, θα πρέπει ο ναυτιλλόμενος να διαθέτει την ικανότητα να αναγνωρίζει τα διάφορα φωτεινά σήματα μιας περιοχής. ‘Έτσι, κάθε φωτεινό σήμα (φάρου, φανού, φωτοβόλου σημαντήρα) εκπέμπει δική του ξεχωριστή σειρά διαδοχής των περιόδων φωτός και σκότους, ή ακόμα και φως με διαφορετικό χρώμα. Το ιδιαίτερο αυτό γνώρισμα με το οποίο διακρίνεται κάθε φωτεινό σήμα από άλλο ονομάζεται χαρακτηριστικό ή χαρακτήρας του φάρου ή φανού. Μ’ άλλα λόγια χαρακτηριστικό φάρου ονομάζεται η καταφανής και ιδιάζουσα όψη του φωτεινού φαινομένου, το οποίο εμφανίζει ο φάρος και που επιτρέπει την ασφαλή αναγνώριση και διάκρισή του από άλλο.

Εκτός από τη γενική διαίρεση των φωτεινών σημάτων σε φάρους και φανούς, ανάλογα με τη σταθερότητα και τη διάρκεια του φωτός που εκπέμπουν, οι φάροι κατατάσσονται σε τρεις βασικές κατηγορίες:

– Σταθερούς (fixed lights, F). Εκπέμπουν συνεχές και σταθερό φως, δηλαδή χωρίς διακοπές ή εναλλαγές των χαρακτηριστικών τους. Σταθερούς φάρους έχουμε όλων των χρωμάτων (λευκού, κόκκινου, πράσινου, κίτρινου).

– Ρυθμικούς (Rythmic lights). Εκπέμπουν φως που παρουσιάζει διακοπές με σταθερή περιοδικότητα (Αναλάμποντες, Διαλείποντες, Ισοφασικοί).

– Εναλλασσόμενους (Alternating lights, Alt). Δείχνουν εναλλαγές χρωμάτων (λευκό, κόκκινο, πράσινο) προς την ίδια κατεύθυνση.

Γενικά ανάλογα με το χρώμα που δείχνουν οι φάροι κάθε μιας από τις παραπάνω κατηγορίες χαρακτηρίζονται ως: Λευκοί – Λ / White-W, Κόκκινοι – Ερ /Red-R, Πράσινοι – Πρ. / Green-G.

Φωτοβολία

Στην πράξη είναι ανάγκη να γνωρίζει ο ναυτιλλόμενος την απόσταση από την οποία θα εμφανισθεί ένας φάρος, του οποίου γνωρίζει τα χαρακτηριστικά. Η πορεία που έχει χαραχθεί μέσα στην περιοχή ορατότητας του φάρου, σε συνδυασμό με την ταχύτητα του πλοίου, παρέχει μια ένδειξη κατά πόσο ο φάρος θα εμφανισθεί στο χρόνο που έχει προϋπολογισθεί. Η μη εμφάνιση του φάρου στο χρόνο που αναμένεται πιθανό να σημαίνει τη μετατόπιση (έκπτωση) του πλοίου σε επικίνδυνη περιοχή. Η καθυστερημένη εμφάνιση μπορεί να οφείλεται σε αντίθετο ρεύμα ή ακόμα η συντομότερη εμφάνιση, σε ευνοϊκό ρεύμα κ.λ.π.

Φωτιστική φωτοβολία του φάρου (luminous range) ονομάζουμε τη μέγιστη απόσταση σε ναυτικά μίλια που μπορεί να γίνει ορατό το εστιακό φως του με κριτήριο την ένταση της φωτιστικής συσκευής και τη μετεωρολογική ορατότητα που επικρατεί στην περιοχή. Χωρίς δηλαδή να λαμβάνεται υπόψη το ύψος του φάρου και το ύψος του παρατηρητή. Η φωτιστική φωτοβολία του φάρου εξαρτάται από τη φωτιστική ισχύ που εκπέμπει το μηχάνημα, πέρα από το υαλοστάσιο. Σαν μονάδα μετρήσεως της εντάσεως του φωτός έχει καθιερωθεί διεθνώς η candela cd, η οποία αντιστοιχεί σε: 1 candela = 0,98 δεκαδικά κεριά ή 0,97 αγγλικά κεριά

Γεωγραφική φωτοβολία (geographical range) του φάρου είναι η μέγιστη απόσταση μέχρι την οποία μπορεί να φαίνεται το εστιακό φως του φάρου, περιοριζόμενο μόνο από την καμπυλότητα της γης και το ύψος του φάρου και του παρατηρητή. Δε λαμβάνεται υπόψη δηλαδή ούτε η ένταση του φωτός του φάρου ούτε η ορατότητα που επικρατεί. Εφόσον η καμπυλότητα της γης είναι σταθερό στοιχείο, είναι φανερό ότι η γεωγραφική φωτοβολία μεταβάλλεται με το ύψος του φάρου και του παρατηρητή.

Ονομαστική φωτοβολία (nominal range) είναι η μέγιστη φωτιστική φωτοβολία (απόσταση) του φάρου, όταν η μετεωρολογική ορατότητα στην περιοχή του είναι 10 ναυτικά μίλια. Την φωτοβολία αυτή αναφέρουν οι ναυτικοί χάρτες.

Στην Ελλάδα χώρα με πολλά νησιά και με μεγάλο μήκος ακτογραμμής είναι φυσικό να υπάρχει εγκατεστημένο ένα μεγάλο φαρικό δίκτυο προκειμένου να βοηθηθούν οι ναυτικοί. Το σύνολο των πυρσών είναι περίπου 1400 φάροι, φανοί και φωτοσημαντήρες και αποτελούν το φαρικό δίκτυο της χώρας. Όλοι σήμερα λειτουργούν αυτόματα.

Αρμόδια υπηρεσία για την εγκατάσταση, συντήρηση και λειτουργία όλου του φαρικού δικτύου είναι η Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού η οποία με δύο (2) πλοία στη διάθεσή της και κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό συντηρεί και επισκευάζει άμεσα τυχόν βλάβες που παρουσιάζονται στο Φαρικό Δίκτυο της χώρας.