Ναυτικός Χάρτης
Είναι φανερό ότι η έκδοση του ναυτικού χάρτη και των άλλων ναυτικών εκδόσεων (nautical publications) καθώς και η διαρκής ενημέρωσή τους έχει πολύ μεγάλη σημασία, μια και αντανακλά απευθείας στην ασφάλεια της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα, και στις θαλάσσιες ποικίλες επικοινωνίες. Γι’ αυτό τα θέματα των ναυτικών εκδόσεων τα χειρίζονται με υπευθυνότητα κυρίως οι αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες. Η έκδοση ναυτικών βοηθημάτων έχει δύο σκέλη. Το ένα είναι η συλλογή των πληροφοριών που αφορούν το ναυτιλλόμενο. Το άλλο είναι η τεχνική τους επεξεργασία και εμφάνισή τους στο χάρτη και τις άλλες ναυτικές εκδόσεις. Η συλλογή των πληροφοριών αναφέρεται σ’ ένα ολόκληρο σύστημα λειτουργιών που προϋποθέτει:
α) Την ύπαρξη και λειτουργία υδρογραφικών σκαφών κατάλληλα εξοπλισμένων, για την εκτέλεση βυθομετρήσεων σε μια θαλάσσια περιοχή, υπολογισμού των ρευμάτων, ανακάλυψη υφάλων, τη διαπίστωση της ανάγκης τοποθετήσεως ναυτιλιακών βοηθημάτων κ.λ.π.
β) Την ύπαρξη κατάλληλων σκαφών για την εγκατάσταση, λειτουργία και συντήρηση του φαρικού δικτύου και των άλλων μέσων ναυτικής σημάνσεως.
Η απεικόνιση των στοιχείων αυτών απαιτεί συστηματική και μεθοδευμένη επιστημονική επεξεργασία καθώς και ύπαρξη των αναγκαίων τεχνικών μέσων προκειμένου τα στοιχεία που συγκεντρώνονται να κυκλοφορήσουν υπεύθυνα για χρήση από τους ναυτιλλόμενους.
Σήμερα οι χώρες διαθέτουν κατά κανόνα τις δικές τους εθνικές υδρογραφικές υπηρεσίες εκδόσεων. Οι δυνατότητες τους περιορίζονται συνήθως στο θαλάσσιο χώρο ευθύνης τους. Στην Ελλάδα η αρμόδια υπηρεσία για τις ναυτικές εκδόσεις (ναυτικών χαρτών και των περισσότερων ναυτικών εκδόσεων) είναι η Υδρογραφική Υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού, ΥΥ/ΠΝ. Οι χάρτες που εκδίδει ονομάζονται χάρτες ελληνικής εκδόσεως (ΧΕΕ) και με 184 ναυτικούς χάρτες διαφόρων κλιμάκων καλύπτει πλήρως τις Ελλαδικές ακτές και θάλασσες.
Στην Ελλάδα η προμήθεια των χαρτών αυτών και των άλλων ναυτικών εκδόσεων γίνεται είτε απευθείας από την ΥΥ/ΠΝ είτε από εξουσιοδοτημένους εκπροσώπους.
Είδη Ναυτικών Χαρτών
Με κριτήριο την κλίμακα του χάρτη έχομε δύο είδη ναυτικών χαρτών. Τους χάρτες μεγάλης κλίμακας (large scale charts) και τους χάρτες μικρής κλίμακας (small scale charts). Η κλίμακα του χάρτη δείχνει πόσες φορές έχει σμικρυνθεί μια επιφάνεια ή γραμμή ορισμένων διαστάσεων πάνω στη γη, την οποία απεικονίζουμε στο χάρτη. Τούτο σημαίνει ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο παρονομαστής, τόσο περισσότερο έχει σμικρυνθεί η επιφάνεια που αναπαρίσταται, π.χ. 1:30000. Αντίθετα όσο μικρότερος είναι ο παρονομαστής, τόσες λιγότερες φορές έχει σμικρυνθεί η επιφάνεια του χάρτη, π.χ. 1:5000.
Λέγοντας λοιπόν χάρτη μικρής κλίμακας εννοούμε χάρτη που η αναπαράσταση γνωστής επιφάνειας της γης είναι πολύ μικρή, ή με άλλα λόγια η γραμμική τιμή του ναυτικού μιλίου είναι πολύ μικρή, π.χ. 2 mm. Ο χάρτης μικρής κλίμακας απεικονίζει πολύ μεγάλες επιφάνειες της γης και για το λόγο αυτό περιέχει, όμως είναι φυσικό, πολύ λίγες πληροφορίες για την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας. Τέτοιοι χάρτες είναι αυτοί που απεικονίζουν ωκεανούς. Το αντίθετο συμβαίνει όταν μιλάμε για χάρτες μεγάλης κλίμακας.
α.) Γενικοί χάρτες (general sailing charts). Είναι χάρτες μικρής κλίμακας που κυμαίνεται από 1/150000 μέχρι 1/600000 ή και μικρότερης και απεικονίζουν εκτεταμένες θαλάσσιες επιφάνειες της γης.
β.) Χάρτες ακτοπλοϊκοί (coastal charts) ή χάρτες ναυσιπλοΐας. Η κλίμακα τους είναι μεγαλύτερη, κυμαίνεται από 1/50000 ως 1/150000 και απεικονίζουν μικρότερες επιφάνειες της γης σε σύγκριση με τους γεωγραφικούς χάρτες.
γ.) Λιμενοδείκτες ή πορτολάνες (harbor plans). Οι χάρτες αυτοί, που ονομάζονται και χάρτες λιμανιών, απεικονίζουν περιορισμένη επιφάνεια της γης, όπως είναι το λιμάνι με την είσοδό του, μικροί κολπίσκοι και όρμοι αγκυροβολιάς, δίαυλοι, διώρυγες και είσοδοι ποταμών. Η κλίμακά τους είναι μικρότερη από 1/50000 και χρησιμοποιούνται κατά την προσέγγιση στην περιοχή που απεικονίζουν.
Ο ναυτικός χάρτης (nautical chart) αναπαριστάνει πλεύσιμο τμήμα της επιφάνειας της γης πάνω σε φύλλο μερκατορικής προβολής, με όλες τις χρήσιμες ναυτιλιακές πληροφορίες. Χρησιμοποιείται από τον ναυτιλλόμενο για να ταξιδέψει με ασφάλεια το πλοίο μεταξύ δύο σημείων της γης που συνδέονται με πλεύσιμη επιφάνεια, αποφεύγοντας τους φυσικούς και τεχνητούς κινδύνους της περιοχής. Ο ναυτικός χάρτης περιλαμβάνει και το τμήμα της θάλασσας που ενώνει τα δύο σημεία της γης, αλλά και το αναγκαίο τμήμα της ξηράς που βρίσκεται κοντά στις ακτές. Επειδή ο ναυτικός χάρτης περιλαμβάνει και τα αναγκαία πληροφοριακά στοιχεία που αφορούν τη θαλάσσια επιφάνεια (βάθη, υφάλους, νησίδες κ.λ.π.) αλλά και τα πληροφοριακά στοιχεία που αφορούν την ακτή (βράχοι, αβαθή κοντά στην ακτή, φάροι καταφανή σημεία αναγνωρίσεως στην ακτή), αποτελεί το σπουδαιότερο βοήθημα του ναυτιλλόμενου, για να επιχειρήσει την εκτέλεση του ταξιδιού. Τέτοια είναι η σοβαρότητα του για την ασφάλειά του πλου, ώστε «ταξίδι χωρίς χάρτη δεν νοείται».
Σχήμα. Το σχήμα του χάρτη είναι ορθογώνιο παραλληλόγραμμο. Η κάθετη διάσταση του ύψους είναι προσανατολισμένη στην κατεύθυνση Βορρά-Νότου, ενώ η οριζόντια διάσταση του πλάτους είναι προσανατολισμένη στην κατεύθυνση Απηλιώτη-Ζεφύρου.
Διαστάσεις. Οι διαστάσεις του χάρτη δίνονται σε εκατοστόμετρα – ή ίντσες παλιότερα – και αναγράφονται στην κάτω δεξιά γωνία του περιθωρίου σε παρένθεση. Η αναγραφή αυτή είναι αναγκαία για τον έλεγχο σε περιπτώσεις στρεβλώσεως του χάρτη από διαβροχή, υγρασία κ.λ.π. Έτσι έχουμε π.χ. 630,0 Χ 980,0 mm ή 38,43 X 25,49 inches. Οι διαστάσεις αφορούν το καθαρό εσωτερικό ορθογώνιο και δεν περιλαμβάνουν το πλαίσιο και το περιθώριο του χάρτη.
Τίτλος χάρτη (title of chart). Ο τίτλος του χάρτη κατά κυριολεξία προσδιορίζει την περιοχή που απεικονίζει ο χάρτης. Αν ο τίτλος του χάρτη π.χ. αναγράφει «νήσος Κρήτη», ο χάρτης αυτός απεικονίζει ολόκληρη την Κρήτη με τις ακτές τις και μια ζώνη θάλασσας που την περιβάλει. Αν απεικονίζει τον Σαρωνικό κόλπο, λαμβάνει ολόκληρη τη θαλάσσια έκταση του Σαρωνικού κόλπου, τα νησιά που βρίσκονται μέσα σ’ αυτόν και τις ακτες που τον περιβάλλουν. Κατά συνέπεια, ο τίτλος του χάρτη αποτελεί και αυτός στοιχείο ταυτότητας για αναγνώρισή του. Στην πράξη όμως λέγοντας «τίτλο» εννοούμε περισσότερο το ευδιάκριτο πλαίσιο, μέσα στο χάρτη, συνήθως σχήματος ορθογωνίου παραλληλογράμμου στο οποίο εντάσσονται:
α) Το έμβλημα και η επωνυμία της κρατικής συνήθως υπηρεσιας που εξέδωσε το χάρτη.
β) Η ευρύτερη περιοχή μέσα στην οποία εντάσσεται ο χάρτης.
γ) Ακριβώς από κάτω με πολύ έντονα στοιχεία η απεικονιζόμενη περιοχή, που στα ευρετήρια χαρακτηρίζεται ως «Τίτλος Χάρτη».
δ) Η φυσική κλίμακα (natural scale) της μερκατορικής προβολής του χάρτη δίνεται για συγκεκριμένο πλάτος που είναι συνήθως το μέσο πλάτος του χάρτη, π.χ. natural scale 1/125000 (at Lat 51o00΄Ν) που σημαίνει ότι η φυσική κλίμακα είναι 1/125000 (στον παράλληλο 51o00΄Β).
ε) Τα βάθη σε μέτρα (soundings in meters) μετρούνται από το επίπεδο χάρτη (chart datum), (κατώτατη ρηχία).
στ) Τα ύψη, δηλαδή οι μονάδες που εκφράζονται τα ύψη στο χάρτη από την επιφάνεια της θάλασσας σε μέτρα (heights in meters). Πρόκειται για τα ύψη των φάρων, βράχων, βουνών κ.λ.π. Τα ύψη αναφέρονται από το μέσο επίπεδο της πλήμμης των συζυγιών (heights above mean high water spring) ή τη μέση στάθμη θάλασσας (mean sea level). Έτσι σε κάθε περίπτωση είναι αναγκαίο να ανατρέχομε στο τίτλο του χάρτη.
ζ) Η προβολή του χάρτη είναι μερκατορική προβολή (Mercator Projection).
Ημερομηνίες (dates) Στους ναυτικούς χάρτες αναγράφονται ορισμένες ημερομηνίες που έχουν μεγάλη σημασία για την ακρίβεια, πιστότητα και ενημερώτητα κάθε χάρτη. Οι πληροφορίες που αφορούν την ηλικία και τη μεταγενέστερη κατάσταση ενός χάρτη αναγράφονται σε εμφανή σημεία για την εύκολη ανάγνωσή τους, ως ακολούθως:
α.) Πρώτη Έκδοση (1st Edition). Η πρώτη έκδοση του χάρτη δείχνει ασφαλώς και την ηλικία του. Τούτο σημαίνει ότι για την περιοχή αυτή πρώτη φορά έγινε συστηματική χαρτογράφηση των ακτών και συστηματική βυθομέτρηση της θαλάσσιας περιοχής από την υπηρεσία που εκδίδει τον χάρτη.
β.) Νέα Έκδοση (New Edition). Μετά την πρώτη έκδοση του χάρτη, αν έχουν μεσολαβήσει πολλές διορθώσεις αντιμετωπίζεται η ριζική αναθεώρηση και ο εκσυγχρονισμός του χάρτη, με την επανέκδοσή του.
γ.) Ανατύπωση. Όταν το απόθεμα ενός χάρτη εξαντλείται αυτός ανατυπώνεται με καταχωρημένες όλες τις μέχρι τότε διορθώσεις. Δεν καταργείται η προηγούμενη έκδοση.
Σύμβολα και συντμήσεις. Όπως τονίσθηκε στα προηγούμενα, για να ανταποκρίνεται πληρέστερα στον προορισμό του ο ναυτικός χάρτης, πρέπει να περιέχει και να απεικονίζει κατά τρόπο εμφανή όλες τις πληροφορίες που επισημαίνουν τους κινδύνους αλλά και διευκολύνουν τη ναυσιπλοΐα. Επειδή οι πληροφορίες αυτές και πολλές είναι αλλά και παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία, αποδίδονται στο χάρτη με ορισμένους συμβολισμούς και συντμήσεις (symbols and abbreviations), μια και οι λεπτομερείς περιγραφές θα κάλυπταν όλη την επιφάνεια του χάρτη. Τους συμβολισμούς αυτούς πρέπει, για την ασφάλεια του ταξιδιού, αλλά και για την εκμετάλλευση όλων γενικά των πληροφοριών που παρέχουν οι ναυτικοί χάρτες, να μπορεί να επεξηγεί και να κατανοεί ο ναυτιλλόμενος.
Όλα αυτά τα σύμβολα και οι συντμήσεις επεξηγούνται στους ειδικούς χάρτες συμβόλων και συντμήσεων (symbols and abbreviations charts), που εκδίδουν οι αρμόδιες υδρογραφικές υπηρεσίες των κρατών. Τα σύμβολα και οι συντμήσεις αυτών των ειδικών χαρτών ακολουθούν τη βασική σειρά ενός πρότυπου πίνακα συμβατικών συμβόλων και συντμήσεων, που συντάχθηκε με σχετική απόφαση της διεθνούς υδρογραφικής διασκέψεως του 1952 και εκδόθηκε από το Διεθνή Υδρογραφικό Οργανισμό ΙΗΟ. ‘Έτσι, δεν υπάρχουν ουσιώδεις διαφορές μεταξύ των χαρτών συμβόλων και συντμήσεων που εκδίδουν τα κράτη -μέλη του ΙΗΟ. Η Ελληνική έκδοση ΧΕΕ 64 Πίνακας συμβόλων και συντμήσεων περιλαμβάνει όλα τα σύμβολα και συντμήσεις που χρησιμοποιούνται στους Ελληνικούς χάρτες.
Ενημέρωση χαρτών: Απαραίτητη προϋπόθεση για την αξιοπιστία ενός ναυτικού χάρτη είναι η συνεχής ενημέρωσή του με τις Αγγελίες για τους Ναυτιλλόμενους που εκδίδουν οι Υδρογραφικές Υπηρεσίες.
Ηλεκτρονικοί Ναυτιλιακοί Χάρτες
Από το 2004 η ΥΥ του ΠΝ κατασκευάζει και διαθέτει τους πιστοποιημένους Ηλεκτρονικούς Ναυτιλιακούς Χάρτες (Electronic Navigational Chart – ENCs) της χώρας σύμφωνα με τις προδιαγραφές S-57 Edition 3.1 του ΙΗΟ.
Οι χάρτες αυτοί είναι διανυσματικής μορφής (vector charts) και προορίζονται για την επαγγελματική ναυτιλία και τα συστήματα ECDIS (Electronic Chart Display & Information System). Μπορούν επίσης να φορτωθούν σε συστήματα ECS (Electronic Chart System) που έχουν τη δυνατότητα να φορτώνουν ENCs σε μορφή S-57.
Διατίθενται στο εμπόριο σε κρυπτογραφημένη μόνο μορφή από τα περιφερειακά κέντρα διάθεσης των ENCs στη Μεγάλη Βρετανία και στη Νορβηγία αντίστοιχα. Τα περιφερειακά κέντρα αυτά είναι το IC-ENC (www.ic-enc.org) και η Primar Stavanger (www.primar-stavanger.org). Η ΥΥ παρέχει μέσω αυτών των περιφερειακών κέντρων μηνιαία ενημέρωση (Updating) των ENCs.
Το πρότυπο κρυπτογράφησης που χρησιμοποιείται για την κρυπτασφάλιση των ENCs και με το οποίο θα πρέπει να είναι συμβατά τα συστήματα ECDIS και ECS είναι το S-57 του ΙΗΟ. Μέχρι στιγμής, έχουν εκδοθεί 237 ENCs ή 64 Units που είναι ισοδύναμα σε ναυτιλιακές πληροφορίες με τους έντυπους ναυτικούς χάρτες. Οι χάρτες αυτοί καλύπτουν ένα πολύ μεγάλο μέρος του Ελλαδικού Θαλάσσιου χώρου και στόχος της ΥΥ είναι η σε σύντομο χρονικό διάστημα πλήρης κάλυψη του.